/ Kopalnia to nie tylko węgiel – część VII /
Kopalnia Węgla Kamiennego „Knurów” obchodzi w tym roku jubileusz 120-lecia istnienia. To doskonała okazja, by przybliżyć naszym Czytelnikom jej historię i przy okazji samego miasta. Nie będzie to jednak opowieść o tym, jak przez lata wydobywano „czarne złoto”. Chcemy pokazać rolę i wpływ największego zakładu w Knurowie na życie mieszkańców z zupełnie innej perspektywy.
Za zgodą dr Arkadiusza Wojdowskiego na łamach naszej Platformy Informacyjnej będziemy w każdy wtorek oraz piątek publikować wybrane fragmenty rozprawy doktorskiej jego autorstwa pt. „Działalność socjalna w warunkach politycznych 1945-1989 – skala lokalna na przykładzie kopalni 'Knurów'”.
Zapraszamy do lektury…
Część VII: Kultura i rozrywka w czasach stalinizmu
Kultura i rozrywka łączyła się w Knurowie w dużej mierze z aktywnością przyzakładowych świetlic. W kwietniu 1951r. trzy największe świetlice – przy kopalni „Knurów”, koksowni „Knurów” i w kolonii robotniczej fińskich domków – połączono, decyzją przewodniczącego Prezydium MRN Haina, w Domu Kultury. Kierownikiem został Jan Jęczmyk.
Dom Kultury prowadził szeroką działalność, przy czym – tak jak w pozostałych świetlicach – była to działalność podporządkowana interesowi partii. Rok 1951 upłynął pod znakiem Planu Sześcioletniego. Przeprowadzono odczyty i pogadanki o planie, udekorowano świetlicę w jego temacie. Poza tym propagowano, co było w czasie stalinizmu powszechne i nieustanne, ZSRR. Chwalono „Wielkie budowle komunizmu ZSRR” (3 odczyty), tłumaczono „Przyjaźń, pomoc i przykład ZSRR” (5 pogadanek), zorganizowano kilka akademii (z okazji Ligi Przyjaciół Żołnierza, miesiąca Przyjaźni Polsko Radzieckiej i Święta Górnika), wystawiano gazetki ścienne (m.in. „Rzeźba ZSRR”, „Życie w ZSRR”, „Artystyczność i sport w ZSRR”, Mechanizacja i kultura w ZSRR”, „Bojownicy wielkiej Rewolucji Październikowej”).
W 1951r. działały w Domu Kultury następujące zespoły wykorzystywane oczywiście podczas obchodów uroczystości państwowych i do tego celu przede wszystkim przygotowywane:
– zespół taneczny starszych (20 osób),
– zespół taneczny dziecięcy (25 osób),
– Zespół chóralny męski i mieszany (60 osób),
– zespół muzyczny (24 osoby),
– zespół sceniczny (28 osób),
– zespół plastyczny (8 osób),
– zespół recytatorski (12 osób),
Poza tym prowadzono wówczas w świetlicy trzy kursy:
– języka rosyjskiego (23 osoby),
– ideologiczny (25 osób),
– kroju i szycia (120 osób).
Ponadto działały, z różnym skutkiem, sekcje: pingpongowa, szachowa, orkiestralna, fortepianowa i akordeonistów. Dostępna była również biblioteka, powstała, powstała z połączenia bibliotek kopalni „Knurów” (1800 tomów) i koksowni „Knurów” (780 tomów). Miała 520 czytelników, co tydzień odbywały się w niej pogadanki na temat „książki, Planu Sześcioletniego i walki o pokój”. Świetlica była w 1951r. otwarta od poniedziałku do soboty, w godzinach 14:30- 22:00.
W 1952r. przeprowadzono w Domu Kultury 15 odczytów na tematy związane z uroczystościami państwowymi. Odczyty przeprowadzali prelegenci Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. W świetlicy działały następujące zespoły:
– chóralny – jeden z najaktywniejszych zespołów na terenie Knurowa. Brał udział w akademiach i konkursach pieśni na terenie powiaty rybnickiego oraz okręgu przyszowickiego, w których zdobył 1 miejsce,
– teatralny – przygotował w ciągu roku dwie jednoaktówki, które wystawiał na miejscu i na wyjazdach, w ramach akcji łączenia miasta ze wsią,
– drugi zespół teatralny, wchodzący w skład zespołu chóralnego – przygotował operetkę „Karnawał Warszawski”, którą wystawiał 3 razy w Knurowie i 4 razy poza Knurowem. Na styczeń 1953r. planowano premierę operetki „Wodewil Warszawski”,
– sekcja mandolinistów – wchodziła w jej skład młodzież szkolna pod dyrekcją Wróblewskiego. Brała udział w akademiach i uroczystościach państwowych,
– sekcja akordeonistów – dyrygentem był Walter Pilarski,
– sekcja orkiestry „jazowej” – brała udział w podwieczorkach świetlicowych, akademiach i w zabawach ludowych w wioskach, nad którymi patronat sprawowały kopalnia i koksownia „Knurów”,
– starszy zespół taneczny – niedawno założony, póki co nie brał udziału w konkursach,
– zespół baletowy – młodzież szkolna pod opieką „fachowej instruktorki”. Zdobył pierwsze miejsce na konkursie zespołów tanecznych, zorganizowanych przez Centralny Zarząd Przemysłu Koksowniczego Biskupice w Oświęcimiu. Zespół przygotował 4 tance i był w trakcie ćwiczenia 2 tańców rosyjskich.
Ponadto prowadzono trzy kursy:
– czeladniczy pracowników zakładu warsztatu zawodowego,
– laborantów,
– języka rosyjskiego.
Biblioteka świetlicy liczyła ok. 2500 tomów. Poza biblioteką główną dostępne były 2 biblioteki podręczne: w zakładzie pracy (108 tomów) i w Domu Młodego Robotnika (105 tomów). W zakładzie pracy utworzono punkty sprzedaży książek, wywieszono hasła i przeprowadzono agitacje. Czytelnia świetlicy prenumerowała 25 czasopism polskich i 9 radzieckich. Podczas Miesiąca Przyjaźni Polsko-Radzieckiej zorganizowano wystawę książki i prasy radzieckiej. Przygotowywano też fotogazetki „ukazujące życie i pracę Ludu Radzieckiego i jego osiągnięcia”.
W 1954r. zespół taneczny Domu Kultury stał się Zespołem Pieśni i Tańca kopalni „Knurów”. Zespół liczył wtedy, wraz z orkiestrą, 170 osób. Choreografem był Sajda. Zespół odbył wiele występów, m.in. w Zakopanem, Lublinie, Wałbrzychu, Sosnowcu i Rybniku. Największym sukcesem był udział w 1955r. w festiwalu w Warszawie. Mniejsze świetlice znajdowały się przy Domach Górnika, czyli hotelach robotniczych. Przy kopalni „Knurów” były w okresie stalinizmu trzy takie domy. Dom Górnika nr 1 oddany do użytku w październiku 1955r. Poza świetlicą znajdowały się w nim: biblioteka, sala gier, stołówka i kuchnia.
W świetlicy działały zespoły: taneczny, mandolinistów, gitarzystów, skrzypcowy i nauki na fortepianie. Poziom zespołów był słaby, co tłumaczono „płynnością mieszkańców”. Lepiej sprawowały się sekcje sportowe: piłki nożnej (osiągające niezłe wyniki w skali województwa), siatkówki, tenisa stołowego, szachów i warcabów. Kierownikiem Domu Górnika nr 2 był Leon Sokół, a jego zastępcą Jan Kochut. Świetlica prowadziła sekcje sportowe (piłki nożnej, tenisa stołowego, szachów i warcabów) oraz udostępniała gry towarzyskie (m.in. „Chińczyk”, „Człowieku, nie irytuj się”, „Naokoło świata”, „Kopalnia Węgla Kamiennego”). Dostępna była również biblioteka, prenumerująca gazety.
Budynek Domu Górnika nr 3 znajdował się przy ul. Dworcowej. Poza świetlicą były w nim: kuchnia, stołówka (podająca obiady składające się z 3 dań w cenie 5,50 zł) i kiosk z materiałami pierwszej potrzeby. Przy świetlicy działała biblioteka, posiadająca 256 książek. Prenumerowano czasopisma: Trybuna Robotnicza, Trybuna Ludu, Trybuna Wolności, Sztandar Młodych, Dziennik Zachodni, Dziennik Wieczorny, Przyjaźń, Świat, Przekrój, Sport, Sportowiec i Przegląd Sportowy. Osobna świetlica istniała w Krywałdzie, przy Wytwórni Chemicznej nr 2.
Przykładowo, w 1952 roku prowadziła cztery kursy:
– kurs języka rosyjskiego – 18 członków, zakończenie w kwietniu 1952r.,
– kurs sanitarny i bezpieczeństwa pracy – 40 członków, pod kierunkiem Bodnara,
– kurs motorowy – 30 członków, pod kierunkiem inż. Kaletki,
– kurs kroju i haftu – zorganizowany przez miejscowy Zarząd Ligi Kobiet, ukończyły go 22 kobiety.
Zorganizowano 30 imprez artystycznych, w tym:
– 6 występów zespołów pozamiejscowych, m. in. zespół świetlicowy kopalni „Knurów” (ze sztuką „Karnawał Warszawski”) oraz teatr kukiełek z Radlina,
– 3 akademie z okazji uroczystości narodowych,
– 3 wycieczki krajoznawcze z udziałem 380 osób,
– 1 wieczór rozrywkowy,
– 4 zabawy taneczne, w tym jedna, z której zysk 984 zł przekazano na odbudowę Warszawy.
Poza tym wyświetlono 17 seansów filmowych przy udziale 9811 widzów. Wygłoszono 7 odczytów na tematy okolicznościowe, w których ogółem wzięło udział 765 słuchaczy. Odczytano 6 referatów dla 900 słuchaczy, zorganizowano 5 pogadanek i 3 wieczorki głośnego czytania. Przygotowano 3 gazetki ścienne i planszę plastyczną, obrazującą „produkcję w 1950r. i osiągnięcia po ukończeniu Planu Sześcioletniego”.
W okresie stalinizmu działała w Knurowie Miejska Biblioteka Publiczna. Pod koniec 1952r. miała 431 stałych czytelników i posiadała 2550 tomów. Regularnie odbywały się w niej wystawy książek, publikowano także gazetki ścienne z różnych okazji, m. in. w październiku z okazji wyborów, a w listopadzie z okazji Miesiąca Pogłębiania Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Warunki w bibliotece były kiepskie. Nie było dostępu do światła i wody, posiadano tylko 1 klucz. Narzekano na czytelników m.in. z Domu Młodego Robotnika, którzy wyprowadzili się, nie oddając książek.
——————-
Arkadiusz Wojdowski (ur. 20.04.1961) – Doktor Nauk Społecznych i Administracji. Prywatnie ojciec i mąż. Całe życie zawodowe poświęcił górnictwu. Przez 32 lata pracował w Kopalni Węgla Kamiennego „Knurów”. Jest Honorowym Dawcą Krwi oraz członkiem Polskiego Czerwonego Krzyża. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi za działalność w honorowym krwiodawstwie oraz w PCK. Posiada także odznakę „Honorowy Dawca Krwi – Zasłużony dla Zdrowia Narodu”.
Fot. Archiwum prywatne Arkadiusza Wojdowskiego