Region: Zakaz korzystania z wód rzeki Kłodnica

W związku z wysokim poziomem zakwitów Prymnesium parvum w Kanale Gliwickim oraz na górnej Odrze i w jej dopływach, w dniach od 13 do 16 sierpnia Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy we współpracy z Generalną Dyrekcją Ochrony Środowiska przeprowadzoną eksperyment badawczy w wodach na styku Kanału Gliwickiego i rzeki Kłodnicy.

Eksperyment będzie polegał na dozowaniu nadtlenku wodoru (H2O2) do wód rzeki Kłodnica za małą elektrownią wodną Pławniowice. Jego celem jest wskazanie, czy środek ten skutecznie wpłynie na znaczne ograniczenie liczebności „złotej algi” w sytuacji jej dynamicznego zakwitu.

Nadtlenek wodoru, według literatury i dostępnych danych, od ponad dekady jest wykorzystywany między innymi do zwalczania zakwitów glonów z gatunku sinic (Matthijs i wsp. 2012, 2016, Weenink i wsp. 2015) oraz do neutralizacji ścieków w procesach środowiskowych i oczyszczaniu wody. Zaletą nadtlenku wodoru jest fakt, że rozkłada się on w wodzie na tlen i wodę, nie pozostawiając żadnych produktów ubocznych, które mogłyby się akumulować w środowisku. Stąd też jest on eksperymentalnie stosowany w różnych warunkach wodnych, w tym w jeziorach. Według literatury naukowej nadlenek wodoru został również zastosowany do walki z zakwitem Prymnesium parvum przez Wagstaffa i wsp. (2021) w rozlewiskach Norfolk Broads w Wielkiej Brytanii, gdzie od lat notuje się zakwity. Jeziora te są wykorzystywane głównie do celów rekreacyjnych. Stanowią także enklawę dla ptactwa wodnego i wielu innych gatunków zwierząt tam bytujących.

W Polsce działanie H2O2 na „złotą algę” zostało sprawdzone w warunkach laboratoryjnych i terenowych w 2023 r. Stwierdzono wtedy 97% spadek liczebności tego organizmu po zastosowaniu stężenia 40 mg H2O2/l. Wstępnie zaproponowana dawka środka do użycia w Kłodnicy jest mniejsza niż dawka stosowana w innych krajach i wydaje się względnie bezpieczna dla ryb i części bezkręgowców. Potencjalne zagrożenia dla środowiska wodnego związane z użyciem nadtlenku wodoru zostały zredukowane poprzez wskazanie optymalnych pod kątem tychże zagrożeń miejsc aplikacji środka. W przypadku rzeki Kłodnicy, woda zawierająca nadtlenek wodoru po aplikacji ulega szybkiemu rozcieńczeniu po wpływie wód z dopływów, by po kilku godzinach ulec zupełnemu rozcieńczeniu i rozpadowi na tlen i wodę po wpływie do Odry.

W sytuacji, w której w wyniku użycia perhydrolu osiągnięty zostanie efekt w postaci znaczącego ograniczenia liczebności P. parvum w wodach rzeki Kłodnicy, można spodziewać się znacząco niższych niż notowane w 2024 r. liczebności złotych alg w wodach rzeki Odry na jej opolskim odcinku. Niższa „startowa” liczebność P. parvum będzie wiązała się następnie z ograniczeniem jej liczebności w dolnym biegu i minimalizacją ryzyka masowego zakwitu i śnięcia ryb.

Przeprowadzenie eksperymentu zostanie poprzedzone wizją lokalną w obecności naukowców, przedstawicieli RZGW w Gliwicach i operatorów urządzeń wodnych. Środek zostanie podany bezpośrednio do słupa wody, co zapewni jego maksymalny efekt i zminimalizuje działania niepożądane związane z jego aplikacją.

Przed rozpoczęciem i po aplikacji zostanie przeprowadzona inwentaryzacja środowiska rzeki Kłodnicy poniżej MEW w Pławniowicach. Inwentaryzacja będzie obejmowała ichtiofaunę, bentos, fitoplankton, zooplankton. Przez cały czas aplikacji będą prowadzone badania kontrolne w zakresie: parametrów fizyko-chemicznych, liczebności „złotej algi” i wartości ichtiotoksyn w komórkach i w wodzie oraz nadzór ichtiologiczny. Wszystkie badania będą prowadzone przez 15 osobową grupę naukowców z Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz Instytutu Rybactwa Śródlądowego – Państwowego Instytutu Badawczego. Po zakończeniu zostanie przygotowany raport podsumowujący eksperyment.

W ramach przeprowadzenia eksperymentu zwrócono się o pomoc do wyspecjalizowanej jednostki Wojska Polskiego, która posiada doświadczenie w postępowaniu z substancjami chemicznymi. Aplikacja zostanie przeprowadzona z pomocą 5 Pułku Chemicznego w Tarnowskich Górach z wykorzystaniem sprzętu przystosowanego do substancji chemicznych. Osoby przebywające w miejscu aplikacji zostaną wyposażone w środki ochrony osobistej.

Do tej pory główne ogniska rozwoju złotej algi znajdowały się w VI sekcji Kanału Gliwickiego, czyli w sekcji najbardziej oddalonej od ujścia kanału do rzeki Odry. Pomiędzy poszczególnymi sekcjami kanału znajdują się śluzy, co dawało możliwość sterowania przepływem wody śluzami w celu ograniczenia ilości złotej algi, która mogłaby przedostać się do Odry. Takie działania zostały podjęte m.in. wiosną 2024 roku, co powstrzymało masowy rozwój algi w głównym nurcie rzeki Odry i przeciwdziałało śmiertelnym dla ryb i ichtiofauny toksycznym zakwitom algi.

Na przełomie lipca i sierpnia 2024 roku „złota alga” pojawiła się ponownie w Kanale Gliwickim w najbardziej wrażliwym miejscu: IV sekcji (107 mln komórek/l w dn. 7 sierpnia 2024 r., co odpowiada drugiemu stopniu zagrożenia). „Złota alga” w tej sekcji m.in. pochodzi z jeziora Dzierżno, znajdującego się na odcinku rzeki Kłodnicy tuż powyżej sekcji IV. W tym zbiorniku od 3 do 8 sierpnia odłowiono ok. 12 ton śniętych ryb.

Sekcja IV jest najbardziej wrażliwą sekcją Kanału Gliwickiego, ponieważ nie ma tam możliwości zatrzymania migracji i dalszego rozwoju „złotej algi” za pomocą śluz. Sekcja IV Kanału Gliwickiego pełni również rolę korytarza dla rzeki Kłodnicy, która z kolei jest dopływem rzeki Odry. Bez możliwości zatrzymania wód, skażonych dużą ilością „złotej algi”, jedynym rozwiązaniem minimalizującym ryzyko rozwoju i toksycznych zakwitów jest eliminacja „złotej algi” u wylotu Kanału do rzeki Kłodnica.

Podkreślić należy, iż nie jest to rozwiązanie systemowe, a Międzyresortowy Zespół ds. Odry pod kierownictwem Ministerstwa Klimatu i Środowiska dokłada wszelkich starań, aby docelowo zapewnić bezpieczeństwo ekosystemu rzeki Odry. W Zespole trwają prace nad m.in. stworzeniem planu ograniczającego zasolenie, jedną z głównych przyczyn rozwoju „złotej algi” w Odrze. Procedowana jest również nowelizacja ustawy o rewitalizacji rzeki Odry. Zespół szczególną uwagę kieruję również na działania strategiczne skupiające się na renaturyzacji rzeki Odry, stały dialog z organizacjami pozarządowymi i współpracę transgraniczną.

W związku z powyższym Wojewoda Śląski wydał zakaz korzystania z wód rzeki Kłodnica na odcinku od Małej Elektrowni Wodnej w Pławniowicach do granicy województwa śląskiego.

Info: Powiat Gliwicki