/ Lokalne ciekawostki – Knurowskie pieniądze zastępcze /
Koniec I wojny światowej, powstania i plebiscyt spowodowały spory kryzys na Górnym Śląsku. Sytuacja ekonomiczna była zła, a na rynku brakowało surowców do produkcji między innymi monet, które powodowały paraliż handlu. Z tego też powodu władze administracyjne oraz niektóre prywatne przedsiębiorstwa przemysłowe w całym zdecydowały się wprowadzić do obiegu pieniądz zastępczy w postaci banknotów czyli tzw. „notgeldy”, co w dosłownym tłumaczeniu oznaczało „pieniądze na czas potrzeby”.
Pieniądz zastępczy był rodzajem znaku pieniężnego wydawanego przez podmioty inne niż oficjalny emitent – banki prywatne, firmy, samorządy, instytucje prywatne, państwowe czy osoby prywatne. Niektóre z nich były prawnymi środkami płatniczymi. Były emitowane za zgodą lub bez władz państwa, bez zachowania procedur czy reguł obowiązujących przy legalnych środkach płatniczych. Zazwyczaj pieniądze zastępcze miały określony termin ważności i występowały lokalnie.
Notgeldy pojawiały się już w trakcie trwania wojny, to jednak zjawisko nasiliło się wraz z jej zakończeniem i w następnych latach. Własne pieniądze zastępcze miał także Knurów, a wyemitował je IV Królewski Inspektorat Górniczy. Z racji, że knurowska kopalnia była przedsiębiorstwem państwowym wybudowana z funduszy skarbu pruskiego, to bezpośrednim wydawcą bonów mogła być w tym przypadku tylko państwowa agenda nadzoru górniczego.
Pierwsze knurowskie pieniądze zastępcze pojawiły się już w 1914 roku lecz większość z nich nie zostało wprowadzone do ogólnego obiegu. Stanowiły one rezerwę i przechowywano je w kasie. Użyto je w momencie, gdy przy kopalni utworzono obóz jeniecki. Wraz z końcem 1918 roku by zaradzić brakowi państwowego pieniądza na rynku lokalnym ponownie wprowadzono banknoty zastępcze na potrzeby Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.
Podczas plebiscytu mieszkańcy Knurowa opowiedzieli się w większości za Polską. W III Powstaniu Śląskim miejscowość została zajęta przez powstańców by rok później zostać przejęta oficjalnie przez polskie władze. W ramach upamiętnienia tych wydarzeń władze samorządowe Knurowa wyemitowały w 1922 roku serię pamiątkowych banknotów, które zostały wyprodukowane w mikołowskiej drukarni Karola Miarki. Z uwagi na zmianę przynależności państwowej do kolejnej emisji zastępczych pieniędzy nie doszło.
Z czasem notgeldy stały się przedmiotami kolekcjonerskimi o sporej wartości. Na różnych platformach zakupowych można dziś spotkać historyczne banknoty i stać się ich posiadaczem.
AW
Tekst powstał na bazie materiałów zawartych w opracowaniu autorstwa Bronisława Wątroby oraz informacji Muzeum Śląskiego
Fot. Muzeum Śląskie