Kraj: 80 lat od wyzwolenia Auschwitz – świadectwo tragedii i nadziei

27 stycznia 1945 roku żołnierze Armii Czerwonej otworzyli bramy Auschwitz, niemieckiego obozu, który stał się symbolem niewyobrażalnego cierpienia i zbrodni. Skrajnie wyczerpani więźniowie, których w obozie pozostało około siedmiu tysięcy, w tym 500 dzieci, powitali czerwonoarmistów jako wyzwolicieli.

Likwidacja Auschwitz zaczęła się już w 1944 roku, gdy Niemcy rozpoczęli stopniową ewakuację więźniów w głąb Rzeszy. Do stycznia 1945 roku wyprowadzono około 65 tys. osób, w tym niemal wszystkich Polaków, Rosjan i Czechów. Jednak nawet w obliczu zbliżającej się Armii Czerwonej Niemcy kontynuowali zbrodnicze działania wobec Żydów. Komory gazowe zostały użyte po raz ostatni w listopadzie 1944 roku.

Pod koniec roku Niemcy zacierali ślady zbrodni – niszczyli dokumenty, rozbierali krematoria, zasypywali doły z ludzkimi prochami. W połowie stycznia odbył się ostatni apel, w którym uczestniczyło ponad 67 tys. więźniów. Wkrótce rozpoczęły się „marsze śmierci”. Około 58 tys. więźniów, którzy mieli siłę chodzić, wyruszyło pieszo w kierunku Wodzisławia Śląskiego i Gliwic. Tam załadowano ich do otwartych wagonów i przewieziono do innych obozów. Co najmniej 9 tys. osób zginęło podczas tej morderczej ewakuacji.

W Auschwitz pozostało około 9 tys. więźniów, uznanych przez Niemców za niezdolnych do marszu. Wielu z nich zamordowano jeszcze przed opuszczeniem obozu przez esesmanów. 26 stycznia większość załogi SS uciekła, pozostawiając obóz w chaosie. Więźniowie, korzystając z chwilowej swobody, szukali jedzenia i odzieży, co często kończyło się tragicznie.

Armia Czerwona wkroczyła do Auschwitz 27 stycznia około 15:00, wcześniej pokonując opór Niemców. W walkach o wyzwolenie obozu i okolic zginęło 231 żołnierzy. W obozach Auschwitz, Birkenau i Monowitz wyzwolenia doczekało się około 7 tys. więźniów. W kolejnych dniach czerwonoarmiści uwolnili także pół tysiąca osób przetrzymywanych w pobliskich podobozach.

Po wyzwoleniu wielu byłych więźniów trafiło do szpitali zorganizowanych w dawnych obozowych barakach. Pomocy udzielali zarówno żołnierze sowieccy, jak i mieszkańcy Oświęcimia i okolic. Przez kilka miesięcy leczono tam ponad 4,5 tys. osób, w tym ponad 200 dzieci.

Auschwitz, założony przez Niemców w 1940 roku, początkowo pełnił funkcję miejsca odosobnienia dla Polaków. W 1942 roku powstał Auschwitz II-Birkenau, który stał się centrum zagłady Żydów. W obozie zamordowano co najmniej 1,1 mln ludzi, w większości Żydów, ale także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i przedstawicieli innych narodowości.

Dziś Auschwitz pozostaje miejscem pamięci i przestrogą dla przyszłych pokoleń. Wyzwolenie obozu przez Armię Czerwoną zakończyło jeden z najciemniejszych rozdziałów historii ludzkości, choć ból i wspomnienia ofiar wciąż pozostają żywe.

Fot. Adam Kozak