/ Kopalnia to nie tylko węgiel – część V /

Kopalnia Węgla Kamiennego „Knurów” obchodzi w tym roku jubileusz 120-lecia istnienia. To doskonała okazja, by przybliżyć naszym Czytelnikom jej historię i przy okazji samego miasta. Nie będzie to jednak opowieść o tym, jak przez lata wydobywano „czarne złoto”. Chcemy pokazać rolę i wpływ największego zakładu w Knurowie na życie mieszkańców z zupełnie innej perspektywy.

Za zgodą dr Arkadiusza Wojdowskiego na łamach naszej Platformy Informacyjnej będziemy w każdy wtorek oraz piątek publikować wybrane fragmenty rozprawy doktorskiej jego autorstwa pt. „Działalność socjalna w warunkach politycznych 1945-1989 – skala lokalna na przykładzie kopalni 'Knurów'”.

Zapraszamy do lektury…

Część V: Kopalnia w latach 1945-1956

Polska na przełomie lat 40-tych i 50-tych XX wieku stanowiła typ państwa będącego pod silnym wpływem stalinizmu. Nazwa wywodzi się od sposobu sprawowaniu rządów w ZSRR przez przywódcę państwa Józefa Stalina – rządy scentralizowane, autokratyczne, oparte na przemocy, likwidowaniu wszelkich przejawów niezależnej myśli, rządy, które w Związku Radzieckim i krajach podporządkowanych w całym okresie stalinizmu pochłonęły miliony ofiar. W warunkach polskich stalinizm oznaczał próbę wzorowania się na rządach stalinowskich i ścisłą współpracę polityczną, gospodarczą i wojskową między Polską a ZSRR – pełne podporządkowanie Polski wschodniemu sąsiadowi.

Na terenie Knurowa znajdowały się w okresie stalinizmu 4 duże zakłady pracy: Kopalnia Węgla kamiennego „Knurów”, Zakłady Koksownicze „Knurów”, Zakłady Przemysłu Azotowego w Knurowie („Synteza”) i Wytwórnia Chemiczna nr 2 w Krywałdzie (Lignoza”). Na mocy zarządzenia Ministra Górnictwa z 1 stycznia 1951r. powstało przedsiębiorstwo Kopalnia Węgla Kamiennego „Knurów”. Do 1952r. dyrektorem kopalni był Franciszek Jurczyk, od 1952 do 1956r. Adam Zeńczak. Przez cały okres stalinizmu funkcje naczelnego inżyniera pełnił Adolf Schinol.

Do planu Sześcioletniego kopalnia „Knurów” przystąpiła bez opracowanego generalnego projektu wstępnego.

Zakładano:

– rozbudowę urządzeń mechanicznych oraz ich elektryfikację,

– uruchomienie nowych elektrowozów, ustalenie głównego poziomu wydobywczego w szybie „Foch” na 650 m,

– założenie przenośników pancernych, zorganizowanie nowej piaskownicy w Smolnicy

– zorganizowanie nowej piaskownicy w Smolnicy.

Szacowano, że do realizacji tych założeń niezbędne będzie powiększenie załogi o 6 inżynierów i 40 techników ze średnim wykształceniem.

W połowie 1953r. kluczowym tematem narad ekonomiczno-finansowych władz kopalni były „poważne odchylenia od zadań planowanych”. Zeńczak twierdził jednak, że „cyfrowe odchylenia nie przedstawiają właściwego obrazu działalności kopalni za ten okres, bo założone w planie zadania produkcyjne przekraczają realne możliwości ich wykonania”. Nieosiągnięcie planowanej wydajności było, zdaniem dyrektora, spowodowane brakiem środków transportowych, częstymi awariami na skutek zawałów. Mimo bardzo wielu przekroczeń kosztów nieustanie przypominano o „ważności zagadnień ekonomicznych w gospodarce socjalistycznej”.

W czasie Planu Sześcioletniego w kopalni „Knurów”:

– zorganizowano nowy poziom 450 m z 10-tonowym urządzeniem skipowym (winda wywożącą węgiel na powierzchnię) o wydajności 2000 ton na dobę. Został uruchomiony 1 czerwca 1953r.

– rozbudowano płuczkę (zakład przeróbczy na powierzchni kopalni z urządzeniami służącymi do oddzielania węgla od kamienia i innych niepotrzebnych składników skalnych) na wydajność 340 ton na godzinę brutto,

– w 1955r. oddano do użytku budynek magazynu głównego,

– uruchomiono w 1953r. turbosprężarkę (kompresor niezbędny na dole kopalni do prac eksploatacyjnych) produkcji czeskiej o wydajności 30 000 metrów sześciennych na godzinę,

– uruchomiono w 1951r. elektrownię własną kopalni, z dwoma generatorami o mocy zainstalowanej 15,5 MW. Jej uruchomienie zwiększyło poważnie bezpieczeństwo ruchu,

– w 1954r. ułożono kabel zasilający z szybu „Foch” do piaskowni Smolnica, w celu zasilania urządzeń na piaskowni. Stworzono tym samym możliwość eksploatacji piasku z pola piaskowego Smolnica,

– uruchomiono w 1954r. linię napowietrzną, zasilającą wszystkie obiekty w Krywałdzie

– uruchomiono zasilanie szybu „Foch”, – zgłębiono szyb „Krywałd” do poziomu 250m, a w 1955r. do 450m,

– uruchomiono w 1951r. na szybie „Krywałd” podsadzkę-mieszaninę piasku i wody, która z powierzchni kopalni tłoczy się pusta przestrzeń, powstającą po wybraniu węgla. Uruchomiono także komorę pomp głównego odwadniania.

– uruchomiono w lipcu 1953r. wentylator (zapewniający obieg świeżego powietrza na dole kopalni) dla szybu „Krywałd ”.

Kopalnia „Knurów” zakończyła rok 1956 ze strata bilansowa w wysokości 4 560 9092,15 zł. Planowany zysk bilansowy miał wynosić 1 079 000 zł. Po skorygowaniu osiągniętych strat pozycjami nieobjętymi planem bilans roczny wyniósł 8 492 225,85 zł.

Knurowska kopalnia od chwili jej budowy do czasów współczesnych była zawsze, nierozerwalnie związana z dziejami ludności zamieszkującej te tereny również w okresie stalinizmu. Problemy kopalni w tym okresie znajdowały swe odbicie również wśród mieszkańców a zarazem pracowników kopalni, gdyż większość rodzin była w jakiś sposób związana z górnictwem.

Bardzo ważną w systemie stalinowskim w Polsce dla grup społecznych występujących na Górnym Śląsku była kwestia sytuacji politycznej, gospodarki i przede wszystkim spraw życia codziennego.

Władze kopalni oraz władze partyjne komitetu zakładowego PZPR zdając sobie sprawę z napięć do których prowadził stalinizm w postaci gospodarki planowej i ciągle zwiększających zadań produkcyjnych (wydobywczych) stawiało na analizę aspektów społecznych braci górniczej związanych z kopalnią „Knurów”.

Głównym procesem społecznym a zarazem zapewnienia stabilności kopalni było wykonywanie zaplanowanych zadań przed którymi stała kopalnia. Kopalnia poprzez wywiązywanie się z narzuconych zadań stała się aspektem bezpieczeństwa swoich pracowników w ich życiu codziennym. Wszystkie inwestycje, które były realizowane w tym okresie pozwalały kopalni i jej pracownikom na miarę ówczesnych możliwości prowadzić normalne życie zachowując odpowiednie normy życia społecznego jak i zawodowego.

——————-

Arkadiusz Wojdowski (ur. 20.04.1961) – Doktor Nauk Społecznych i Administracji. Prywatnie ojciec i mąż. Całe życie zawodowe poświęcił górnictwu. Przez 32 lata pracował w Kopalni Węgla Kamiennego „Knurów”. Jest Honorowym Dawcą Krwi oraz członkiem Polskiego Czerwonego Krzyża. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi za działalność w honorowym krwiodawstwie oraz w PCK. Posiada także odznakę „Honorowy Dawca Krwi – Zasłużony dla Zdrowia Narodu”.

Fot. Archiwum prywatne Arkadiusza Wojdowskiego