Czas na podjęcie skutecznych działań
Czas na czyste powietrze!
Żyjemy w coraz bardziej zanieczyszczonym środowisku, oddychamy coraz bardziej zanieczyszczonym powietrzem. Statystyki są przerażające. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 15–20 proc. wszystkich przedwczesnych zgonów jest spowodowanych skażeniem środowiska, a według raportu Europejskiej Agencji Środowiska w 2013 roku samo tylko zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym w 41 europejskich krajach przyczyniło się do przedwczesnej śmierci ok. 500 tys. osób! W Polsce z tego powodu zmarło
ok. 50 tys. osób[i].
Truciciele są wśród nas
Wbrew powszechnym opiniom, że najgroźniejsze są fabryki, huty czy elektrociepłownie,
to nie one są naszymi największymi wrogami. W ostatnich latach wyposażono je w filtry zatrzymujące prawie 100 proc. zanieczyszczeń. Największe zagrożenie stanowią… nasi sąsiedzi, a może nawet i my sami. Ogromna większość skażeń powietrza bierze się
z ogrzewania domów paliwami stałymi – nierzadko fatalnej jakości, w starych, mało wydajnych piecach, lokalnych kotłowniach, gdzie spalane bywają również plastikowe butelki, stare opony, meble itp. Około 4 mln gospodarstw w Polsce nadal używa węgla kamiennego do ogrzewania domów.
– W naszym kraju kluczową rolę w emisji zanieczyszczeń odgrywa sektor komunalno-bytowy – mówi dr hab. n. techn., inż. Artur Badyda, adiunkt na Wydziale Instalacji Budowlanych, Hydrotechniki i Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej, współautor publikacji Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie[ii]. – Drugim istotnym sektorem jest transport drogowy, co ma znaczenie zwłaszcza w większych miejscowościach. Spaliny samochodowe są źródłem m. in. pyłu zawieszonego, tlenków azotu, tlenku węgla i lotnych związków organicznych. W Polsce, w porównaniu z innymi europejskimi krajami, występują najwyższe stężenia szczególnie szkodliwych dla zdrowia związków, jakimi są wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w tym silnie rakotwórczy benzoalfapiren (z danych Europejskiej Agencji Środowiska[iii] wynika, że w Europie to Polska jest krajem najbardziej skażonym benzoalfapirenem. Lista niebezpiecznych, toksycznych związków chemicznych zawartych
w naszym powietrzu jest długa.
Sektor komunalno-bytowy oraz transport odpowiadają dziś za ponad 95% wszystkich analizowanych zanieczyszczeń powietrza w Polsce, stanowiących tak zwaną niską emisję.
Zatrucie powietrza jest szczególnie łatwo zauważalne w okresie jesienno-zimowym, kiedy to nawet gołym okiem widoczny jest smog: zjawisko powstałe w wyniku kumulacji dwóch czynników – wysokiej emisji zanieczyszczeń i niekorzystnych warunków atmosferycznych (brak wiatru, zamglenie, silna inwersja termiczna). Stężenie pyłu zawieszonego (głównego składnika smogu) osiąga wówczas najwyższe wartości, drastycznie przekraczając normy.
Największy problem smog stanowi w aglomeracjach krakowskiej, górnośląskiej
i rybnicko-jastrzębskiej (tu występuje najczęściej i w największych stężeniach)[iv]. Niestety, zanieczyszczenie powietrza dotyczy nie tylko miast, ale też małych miasteczek i wsi, w tym miejscowości wypoczynkowych położonych na południu kraju. Pobyt w nich w trakcie sezonu grzewczego może więc wcale nie być korzystny dla zdrowia.
Za najczystsze uznaje się zaś powietrze w aglomeracjach szczecińskiej i trójmiejskiej.
Zatrute powietrze to zatrute życie
Powietrze pełne toksyn stanowi zagrożenie nie tylko dla układu oddechowego, ale także dla całego organizmu, również jeszcze nienarodzonego. Mikrocząsteczki pyłu mogą bowiem przenikać przez barierę łożyskowo-naczyniową, co może być przyczyną niższej wagi urodzeniowej dziecka, częstszych infekcji w późniejszym okresie, zwiększonego ryzyka alergii, astmy, słabszej koncentracji, a nawet skutkować poronieniem. Jakość powietrza, którym oddycha kobieta w ciąży, może ponadto zwiększać u dziecka ryzyko rozwoju białaczki limfoblastycznej i nowotworu gałki ocznej.
– Wdychane produkty spalania (zwłaszcza benzoalfapiren, niezwykle silny kancerogen), mogą prowadzić do stanów zapalnych układu oddechowego, indukując alergie, astmę, POChP, i powodować też mutacje prowadzące do zmian nowotworowych, m.in. w płucach, pęcherzu moczowym, piersiach – zwraca uwagę dr n. med. Piotr Dąbrowiecki[v], specjalista chorób wewnętrznych i alergologii w Wojskowym Instytucie Medycznym w Warszawie.
– Najgroźniejsze są mikrocząstki pyłu o średnicy poniżej 2,5 mikrometra czyli tzw. pył PM2,5. O ile większe cząstki pyłu (o średnicach do 10 mikrometrów, tzw. pył PM10) na ogół pozostają w drogach oddechowych, o tyle PM2,5, jako drobniejszy, może przenikać
z pęcherzyków płucnych do układu krwionośnego, skąd z kolei przedostaje się do poszczególnych narządów, prowadząc do ich uszkodzenia.
– Wpływ zanieczyszczenia powietrza na rozwój chorób nowotworowych jest oczywisty
– podkreśla dr n. med. Janusz Meder, prezes Polskiej Unii Onkologii. – Z danych organizacji HEAL – Health and Environment Alliance, która analizuje wpływ środowiska na zdrowie mieszkańców Unii Europejskiej, wynika to jednoznacznie. Ponad 15 proc. nowotworów płuc jest spowodowane właśnie zanieczyszczeniem powietrza. A rak płuca to dziś nowotwór numer jeden, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet.
– Pyły, osadzając się w płucach i przenikając z nich do układu krwionośnego, działają niekorzystnie na układ krążenia na szereg różnych sposobów – dodaje prof. dr hab. n. med. Piotr Jankowski z Instytutu Kardiologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
– Obkurczają się tętnice, zwiększa się ryzyko zakrzepów we krwi, miażdżycy, arytmii, podwyższa się stężenie cholesterolu oraz ciśnienie, przyspiesza puls. Najgroźniejsze są najdrobniejsze cząsteczki pyłów, o najmniejszej średnicy. W efekcie oddychanie zanieczyszczonym powietrzem zwiększa zagrożenie zawałem i udarem.
Zanieczyszczone powietrze nie pozostaje bez wpływu również na układ nerwowy, przyczyniając się do rozwoju chorób neurodegeneracyjnych. Toksyczne mikrocząsteczki przenikają bowiem także do ośrodkowego układu nerwowego, na co zwraca uwagę neurolog, dr n. med. Jakub Sienkiewicz z Poradni Parkinsonizmu Mazowieckiego Szpitala Bródnowskiego w Warszawie. I choć nie do końca znane są przyczyny wielu z tych chorób,
m.in. choroby Parkinsona czy Alzheimera, to wiadomo, że czynniki środowiskowe również odgrywają tu znaczącą rolę.
– Często żyjemy w zatrutym środowisku, dlatego nierzadko jesteśmy zatruwani
m.in. metalami ciężkimi, takimi jak np. kadm, ołów i rtęć. To w wielu przypadkach może znacznie zwiększać ryzyko zachorowania na raka – alarmuje patomorfolog, genetyk
z Centrum Badawczo-Rozwojowego Genetycznych Badań Nowotworów Złośliwych READ
-GENE w Szczecinie, prof. dr hab. n. med. Jan Lubiński. – We krwi części kobiet chorych na raka wykryliśmy wysokie stężenia tych metali, co zmobilizowało nas do przeprowadzenia nowych badań. Do tej pory badaliśmy kobiety pod kątem genetyki, a okazuje się, że nie tylko genetyka, ale także zatrucie metalami ciężkimi mogą doprowadzić do zachorowania na raka. Teraz dodatkowo prowadzimy badania nad metodami odtruwania organizmu człowieka.
Rusza wielka kampania edukacyjna Czas na czyste powietrze
Niestety, nasza świadomość zagrożeń wynikających z zanieczyszczenia powietrza jest bardzo niska. To dlatego palimy w domowych piecach węglem wątpliwej jakości, spalamy plastikowe opakowania, nie reagujemy, kiedy widzimy, jak robi to nasz sąsiad…
Aby to zmienić, konieczna jest przede wszystkim edukacja, uświadomienie społeczeństwu, że to właśnie ono ma największy wpływ na stan środowiska, i przekazanie mu wiedzy, która umożliwiłaby podjęcie odpowiednich działań. I temu służyć ma kampania Czas na czyste powietrze, realizowana ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–2020, mająca na celu podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat niekorzystnego wpływu zanieczyszczeń powietrza na środowisko i zdrowie człowieka. A zgodnie z badaniami prowadzonymi przez Eurostat– Attitudes of european citizens towards the environment, 2014[vi] – poziom świadomości ekologicznej polskiego społeczeństwa jest nadal jednym
z najniższych w Europie. Co prawda 91% badanych Polaków zadeklarowało, że ochrona środowiska jest dla nich istotna, wynik ten był jednak o 4 pkt procentowe (pp) niższy od średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej.
Szalenie istotnym aspektem, charakteryzującym postawy Polaków wobec środowiska, jest fakt, iż tylko 50% badanych (dane TNS Polska) uważa, że jego stan zależny jest od działań
i aktywności każdego z nas. Jest to niewątpliwie negatywny obraz polskiego społeczeństwa, w którym dominują bierne postawy wobec degradacji środowiska. Uświadomienie, że to właśnie poszczególne jednostki mają największy wpływ na stan środowiska, i przekazanie im wiedzy z zakresu koniecznych do podjęcia kroków stanowią duże wyzwanie. Przekonanie Polaków, że obok działań instytucji publicznych bardzo ważne są także działania społeczeństwa, jest więc kluczowe dla poprawy sytuacji.
Projekt skierowany jest do lekarzy, nauczycieli, przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz mediów. W założeniach znalazły się m.in. następujące elementy:
- program edukacyjny, dostępny dla wszystkich na stronie czasnaczystepowietrze.pl;
- konkursy dla szkół Smogografika (uczniowie za pomocą grafik będą mogli ilustrować
zagadnienia dotyczące zanieczyszczenia powietrza);
- akcje monitoringu obywatelskiego „Nie truję!” dla 16 województw;
- tematyczne warsztaty edukacyjne dla dziennikarzy w ramach cykli Quo vadis
medicina? oraz Medicinaria;
- specjalna sesja w ramach XVI Ogólnopolskiej Konferencji „Polka w Europie”
(gromadzącej ok. 100 redakcji z całego kraju);
- stworzenie nowej kategorii merytorycznej w konkursie Dziennikarz Medyczny Roku.
Ważną, adresowaną do lekarzy częścią programu jest również plebiscyt na Ambasadora Czystego Powietrza. Aby wziąć w nim udział, lekarz musi odbyć specjalny kurs
e-learningowy dostępny poprzez stronę www.czasnaczystepowietrze.pl (i tym samym zdobyć dodatkowe 5 pkt ETC). Następnie powinien na tej samej stronie zarejestrować się w bazie kandydatów na Ambasadorów Czystego Powietrza. Kolejny krok to zamówienie pakietu materiałów promocyjno-edukacyjnych dla pacjentów i przeprowadzenie z nimi ankiet, które po wypełnieniu należy odesłać na wskazany na stronie www.czasnaczystepowietrze.pl adres. Po przesłaniu 100 wypełnionych przez pacjentów ankiet, lekarz otrzyma tytuł Ambasador Czystego Powietrza i będzie mógł wziąć udział w ogólnopolskim plebiscycie na Najpopularniejszego Ambasadora Czystego Powietrza w Polsce.
Zachęcamy wszystkich do głosowania na stronie www.czasnaczystepowietrze.pl!
Materiał przygotowany przez Stowarzyszenie „Dziennikarze dla Zdrowia” na XVI Ogólnopolską Konfer
[i] Stronger measures needed to tackle harm from air pollution, publikacja online Europejskiej Agencji Środowiska, 23.11.2016 (aktualizacja: 20.2.2017), dostępna online: https://www.eea.europa.eu/highlights/stronger-measures-needed [dostęp: 11.9.2017].
[ii] J. Jędrak, E. Konduracka, A. Badyda, P. Dąbrowiecki, Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, 2017, publikacja pod patronatem Polskiego Towarzystwa Medycyny Środowiskowej Wojskowego Instytutu Medycznego i Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP, dostępna także online:
http://krakowskialarmsmogowy.pl/fi.les/images/ck/14882713101616070935.pdf [dostęp: 11.9.2017].
[iii] Air quality in Europe – 2016 report, EEA Report No 28/2016, dostępny online: https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2016/at_download/file [dostęp: 11.9.2017].
[iv] Raport Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska Stan środowiska w Polsce. Sygnały 2016, Biblioteka Monitoringu Środowiska 2017, str. 6. Dostępny online: http://www.glos.gov.pl/images/dokumenty/pms/raporty/GLOS Sygnaly2016.pdf [dostęp: 11.9.2017].
[v] Ta i wszystkie kolejne wypowiedzi przytaczane na podstawie niepublikowanych nagrań audio z XIII edycji warsztatów Quo vadis medicina?, 6 września 2017.
[vi] Attitudes of european citizens towards the environment, raport Eurobarometru, kwiecień 2014. Dostępne online: http://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/archives/ebs/ebs_416_en.pdf.