Kopalnia Węgla Kamiennego „Knurów” obchodzi w tym roku jubileusz 120-lecia istnienia. To doskonała okazja, by przybliżyć naszym Czytelnikom jej historię i przy okazji samego miasta. Nie będzie to jednak opowieść o tym, jak przez lata wydobywano „czarne złoto”. Chcemy pokazać rolę i wpływ największego zakładu w Knurowie na życie mieszkańców z zupełnie innej perspektywy.
Za zgodą dr Arkadiusza Wojdowskiego na łamach naszej Platformy Informacyjnej będziemy w każdy wtorek oraz piątek publikować wybrane fragmenty rozprawy doktorskiej jego autorstwa pt. „Działalność socjalna w warunkach politycznych 1945-1989 – skala lokalna na przykładzie kopalni ‚Knurów'”.
Zapraszamy do lektury…
Część IX: Oświata w latach 1950-1960
W czasie stalinizmu istniały w Knurowie trzy szkoły podstawowe, szkoła licealna (od 1 września 1954r.), siedem przedszkoli i Szkoła Górnicza. Kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 1 był Ernest Ligocki. Dla uczniów podzielonych na 16 oddziałów było tylko 11 sal lekcyjnych. Brakowało sali gimnastycznej, świetlicy, pracowni przedmiotowych, pomieszczenia na pokój nauczycielski i biblioteki. W roku szkolnym 1954/1955 po raz pierwszy od zakończenia II wojny światowej szkoła zatrudniała komplet nauczycieli.
Od 1 lutego 1949r. kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 2 był Konrad Czoik. Szkoła mieściła się przy ul. Dzierżyńskiego. 1 września 1954r. zmieniono nazwę placówki na „Szkoła Podstawowa i Liceum Ogólnokształcące w Knurowie”. Otwarto klasy licealne, tzn. Klasę VIII, a w kolejnych latach następne. Początkowo zbyt wielu uczniów nie było, bo nie było tradycji kończenia podstawówki, a co dopiero liceum. W roku szkolnym 1955/1956 uczyło się w szkole 712 dzieci (76 na stopniu licealnym, 636 podstawowym), podzielonych na 15 oddziałów podstawowych i 2 licealne. Szkoła zatrudniała 19 pracowników i posiadała 3 pracownie: fizyko-chemiczną, robót ręcznych i biologiczną.
Jadłospis w szkole składał się z 3 dań: śniadania, obiadu i podwieczorku. Przykładowo, w dniu kontroli szkoły w ich skład wchodziły:
– śniadanie: dwie bułki i mleko,
– obiad: zupa kartoflana, kluski parowe i kompot z jagód,
– podwieczorek: dwie kromki chleba posmarowane marmoladą lub masłem.
Z kierownikiem obu szkół wiązały się w czasie stalinizmu kontrowersje. Kierownik Szkoły Podstawowej nr 1, Ernest Ligocki, miał podobno nazwać kierownika Szkoły Górniczej” zawodowym osłem”, a następnie „usunąć się od wszystkich prac nałożonych na niego przez partię”. Zrzekł się, ku oburzeniu członków MRN, przewodnictwa Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej i odmawiał pracy społecznej. Został z MRN usunięty za i opuszczenie 3 kolejnych spotkań i brak udziału w posiedzeniach Komisji Oświatowej.
Kierownik Szkoły Podstawowej nr 2 natomiast, Konrad Czoik, wszedł w konflikt ze szkolnym tercjanem i sprzątaczkami. Zwołano z tego powodu specjalną rozprawę, z udziałem przedstawicieli Prezydium MRN i Rady Rodzicielskiej. Tercjan (Skalec) i sprzątaczki (Pisula, Brauner, Neupert) stwierdzili, że „kierownik to gbur i ich prześladuje”. Tercjan zarzucił ponadto Czoikowi, że zabiera do domu wiele rzeczy ze szkoły, m. in. żyrandol, i „spożywa obiady przeznaczone do dożywiania w szkole”. Czoika publicznie skrytykowano, że „minęły już czasy, gdy można wyżywać się na pracownikach fizycznych”.
Obu kierowników planowano przenieść do innych miejscowości, ale najwyraźniej się nie udało. Ernest Ligocki pozostał na stanowisku w kolejnym roku szkolnym. Konrad Czoik odszedł (do szkoły w Krywałdzie) dopiero w roku szkolnym 1955/1956. Został zastąpiony przez Zuzannę Matuszek, która trafiła do Knurowa z Cieszyna decyzją Wydziału Oświaty Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. Szkoła pod jej kierownictwem była znana z zespołów teatralnych.
Szkoła Podstawowa nr 3 mieściła się w Krywałdzie. Kierownikiem szkoły w latach 1951-1956 był Tadeusz Grzybowski, przez kilka miesięcy zastępowała go Eugenia Biała. Od roku szkolnego 1955/1956 kierownikiem był, przeniesiony ze Szkoły Podstawowej nr 2, Konrad Czoik.
Kierownikiem Zasadniczej Szkoły Górniczej był Kuczka. Do 1953r. szkoła mieściła się w ciasnym budynku tzw. pralni kopalni. Miała tam do dyspozycji 3 sale szkolne, świetlice, pokój pomocy naukowych, kancelarię i pokój nauczycielski.
Personel pedagogiczny i administracyjny składał się z: dyrektora szkoły, kierownika zajęć praktycznych, nauczyciela przedmiotów ogólnych, nauczyciela przedmiotów zawodowych, 4 nauczycieli zawodu, księgowego, woźnego i sprzątaczki. Uczniowie dostawali stypendia w wysokości 153 zł lub 230 zł miesięcznie. Rozdziałem stypendiów dokonywała Szkolna Rada Stypendialna (dyrektor, przedstawiciel Rady Pedagogicznej, przedstawiciel Komitetu Rodzicielskiego, przedstawiciel Rady Zakładowej Kopalni, przedstawiciel szkolnego ZMP).
Rokiem przełomowym dla szkoły był 1953r. Szkoła otrzymała nowy budynek przy szybie „Zachód”, powstał internat. Od 1954r. szkoła zajmowała, razem ze stołówką, kompleks budynków przy ul. Szpitalnej. W 1955r. rozpoczęła się budowa sztolni ćwiczebnej, w szkole uczyło się wtedy już 450 uczniów.
W Knurowie działało w czasie stalinizmu 7 przedszkoli. Przykładowo, przy ul. Marchlewskiego mieściło się Przedszkole nr 1. Na rok szkolny 1955/1956 przyjęło 53 dzieci.
Podzielono je na dwa oddziały:
– oddział dzieci młodszych: opiekowała się nimi Urszula Niemczyk,
– oddział dzieci starszych: opiekowała się nimi Maria Andrzejewska (kierownik).
Za swoje zadanie przedszkole uważało „zrównać poziom umysłowy dzieci, przygotować je do systematycznej nauki w szkole podstawowej”. W tym celu przygotowano plan dydaktyczny, zawierający:
– zabawy ruchowe: wyrobienie poczucia rytmu, giętkości kręgosłupa, kształcenie oka, ręki, zmysłu przestrzennego, odwagi, zmysłu równowagi,
– mowa ojczysta: rozmowy indywidualne i zbiorowe, dokonywane na przykład po zajęciach na powietrzu,
– poznawanie przyrody: obserwacje podczas wycieczek, oglądanie obrazków. Oglądano domy rodzinne, przedszkola, środowiska społeczne, środki lokomocji, samochody, pociągi, autobus, szpital, górników, robotników fizycznych, itd.
– zajęcia artystyczno-techniczne: budowanie z piasku, gliny, wycinanie, naklejanie, układanie itd.,
– matematyka: kwadrat, trójkąt, koło, walec, prostokąt, litr, ciężar, bilon, banknoty, tarcza zegarowa, liczby 1-10, odejmowanie i dodawanie,
– umuzykalnienie: słuchanie muzyki przez radio (zwłaszcza ludowej), śpiewanie piosenek, słuchanie głosów ptaków i instrumentów, lekcja rytmu.
Obchodzono w przedszkolu – tak jak w pozostałych szkołach – trzy rodzaje uroczystości: tradycyjnie święta szkolne, święta edukacyjne i zabawy szkolne będące rozrywką.371 Przedszkole nr 1 obchodziło w roku szkolnym 1955/1956: „Święto Górnika, Choinkę Noworoczną, Święto Kobiet, 1 maja, Święto Dziecka”. Przedszkole było otwarte przez 5 godzin. Dzieci codziennie jadły posiłek składający się z 3-5 dań, a limit na dziecko wynosił 3,67 zł.
——————-
Arkadiusz Wojdowski (ur. 20.04.1961) – Doktor Nauk Społecznych i Administracji. Prywatnie ojciec i mąż. Całe życie zawodowe poświęcił górnictwu. Przez 32 lata pracował w Kopalni Węgla Kamiennego „Knurów”. Jest Honorowym Dawcą Krwi oraz członkiem Polskiego Czerwonego Krzyża. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi za działalność w honorowym krwiodawstwie oraz w PCK. Posiada także odznakę „Honorowy Dawca Krwi – Zasłużony dla Zdrowia Narodu”.
Fot. Archiwum prywatne Arkadiusza Wojdowskiego
